ژاله وفا: وضعیت سنجی ۴۲۹ – ما و سالی نو با وجدانی نو

درواقع  باید دید چرا جشن ها برای زندگی انسانها مهمند؟ جشنها  با ایجاد وقفه های دلپذیر در زندگی زورمره، یکنواختی روزانه را غنی می بخشند و به زندگی ساختارمی دهند. جشنها، امنیت و حمایت و تقویت احساس با هم بودن را فراهم می آورند. جشنها فرصتی را در اختیار انسان قرارمیدهند که بر جنبه مثبت زندگی تاکید کند. همچنین فرصتی برای کاهش استرس و اصطکاک و منفی نگری فراهم می آورد و بویژه جشن سال نو در هر فرهنگی، دوستان و اقوام دور از هم را در پیوندی از عشق گرد هم می آورد. جشنها نقش محوری در ملت سازی دارند و مردم را از هر زمینه مذهبی و اقتصادی و اجتماعی گرد هم می آورند و کمک بسیاری به احساس انسجام اجتماعی می کنند.

امروز روز اول سال نو مسیحی و آغاز سال 2024 است و اکثر مردم جهان آنرا جشن می گیرند. آغاز سال نو میلادی را به همه کسانی که امروز را به جشن نشسته اند و احساس مثبت شروع جدیدی را در خود حس می کنند، صمیمانه تبریک میگویم. در این نوشتار قصد دارم به محتوای آنچه در سال اخیر بر جامعه بشری گذشته اشاره کنم و از ارزش محتوای جدید سخن بگویم.

مسلما در آغاز سال 2023 نیز اکثریتی آرمان و آرزوی صلح و آشتی  و دوستی و رفاه برای خود و بقیه مردم جهان داشتند. اما چرا در حال حاضر شاهد آنیم که مناطق بسیاری از جهان درگیر منازعات و جنگهای ویرانگر هستند؟ هر چند هول و نگرانی های ناشی از اپیدمی جهانی کرونا در سالهای 2021 و 2022 تقلیل یافته، اما رنج ناشی از این درگیری ها در گوشه و کنار جهان، همراه با شوک های تغییرات آب وهوایی و افزایش قیمت مواد غذایی و انرژی، سال 2023 را به سال نیازهای بشردوستانه فوق العاده تبدیل کرده است.

درگیریها و منازعاتی که جشم اندازی نزدیک از برقراری صلح پایدار برای آنها متصور نیست و جهان و زندگی ملیونها نفر را تحت الشعاع قرار داده اند، شامل موارد زیرند. (در اینجا بدور از قضاوت در مورد طرفین درگیر تنها به میزان تلفات و شرایط غیر انسانی اشاره میکنم تا با وجدان همه ما انسانها بدور از قضاوتمان در مورد حق بودن و یا ناحق بودن طرفین درگیر، تنها با نتیجه این درگیریها و وضعیت اسفبار ضعیفترین آنها یعنی کودکان، مستقیم رابطه برقرار کند)  :

سومالی

در سومالی، تقریباً نیمی از جمعیت، حدود هشت میلیون نفر، از اثرات مخرب خشکسالی که برای پنج فصل برداشت متوالی به طول انجامیده است، رنج می برند – وضعیت آب و هوایی که در 40 سال گذشته دیده نشده است. درعین حال، اعمال خشونت آمیز افزایش یافته است. مناطق مرکزی و جنوبی بیشتر تحت تأثیر خشکسالی قرار دارند، آب نیست. کمبود مواد غذایی بیداد میکند. خشکسالی ضربه بزرگی برای مردم سومالی است. طبق گزارش سازمان ملل، بیش از یک میلیون نفر در سال 2022 خانه های خود را به دنبال غذا، آب و امرار معاش ترک کردند. در سومالی حدود 300000 نفر تحت تأثیر کمبود فاجعه بار مواد غدایی بسر میبرند و حدود 1.8 میلیون کودک زیر پنج سال از سوء تغذیه حاد رنج می برند.

جمهوری دموکراتیک کنگو

نبردها در جمهوری دموکراتیک کنگو از اکتبر 2022 تشدید شده است. از آغاز سال 2023، تیم‌های جراحی صلیب سرخ بیش از 1100 بیمار با جراحات ناشی از سلاح را در سراسر کشور درمان کرده‌اند. این امر علاوه بر بیش از دو دهه درگیری است که در آن مردان، زنان و کودکان هر روز برای بقای خود می جنگیدند. اگرچه خشونت های مسلحانه در شرق کشور رو به افزایش است و نیازهای مردم در حال افزایش ، اما این کشور که دومین کشور بزرگ افریقا و چهار برابر فرانسه مساحت دارد و با بیش از 90 میلیون نفر جمعیت، شانزدهمین کشور پرجمعیت جهان است، کمتر مورد توجه کمک کنندگان و رسانه های خارجی قرار می گیرد.

یمن

پس از هشت سال درگیری مسلحانه، انتظار می‌رود که وضعیت بشردوستانه در سال 2023 بسیار بدتر شود. 70 درصد از جمعیت برای زنده ماندن به کمک های بشردوستانه متکی هستند. در سال 2023 حدود 19 میلیون نفر در سراسر کشور در ناامنی غذایی قرار داشتند در حالی که این رقم درسال 2022 حدود 16 میلیون نفر بود. این یعنی بیش از 63 درصد از کل جمعیت در ناامنی غذایی بسر میبرند. یمن به گندم روسیه و اوکراین وابسته است و حمله روسیه به اوکراین، امر تامین مواد غذایی را دشوارتر می کند. بیش از 80 درصد جمعیت یمن زیر خط فقر زندگی می کنند و از آنجایی که تلاش‌های مالی و سیاسی جهانی نتوانسته با نیازهای فزاینده بشردوستانه همگام شود، یمن در آستانه فروپاشی قرار دارد.

اتیوپی

اگرچه جنگ در شمال اتیوپی متوقف شده است، اما پس از دو سال درگیری مسلحانه وحشیانه، نیاز شدیدی به کمکهای بشردوستانه وجود دارد. این امر علاوه براین امر خشکسالی ویرانگر در بخش‌هایی از اتیوپی، زندگی مردم را دچار سختی افزونتر کرده است. چندین فصل متوالی کمبود باران منجر به خشکسالی شدیدی شد که میلیون ها حیوان مزرعه در برخی مناطق تلف شدند. چوپانان شاهد از بین رفتن معیشت خود هستند و همین امر در مورد کشاورزانی که قادر به برداشت محصول بدون باران نیستند نیز صدق می کند.

سوریه

در سوریه، بیش از یازده سال درگیری علاوه بر تلفات سنگین انسانی، به شبکه آبرسانی آسیب جدی وارد کرده است. ذخایر آب شرب بین 30 تا 40 درصد کاهش یافته است. تنها 52 درصد از بیمارستان های کشور فعال هستند. شرایط زندگی هم در داخل و هم درخارج از اردوگاه ها رو به وخامت است. از اواسط سال 2022، تا کنون بیش از 55000 نفر – 70 درصدآنها کودک – در ال هول، بزرگترین اردوگاه، در شرایط اسفناکی زندگی می کنند. جلوگیری از فروپاشی زیرساخت های حیاتی  در سوریه امری بسیار ضروری است.

ساحل (بورکینافاسو، چاد، موریتانی، مالی، نیجر)

تغییرات آب و هوایی، درگیری های مسلحانه و بحران غذایی ادامه دار، یک دور باطل را در ساحل ایجاد کرده است که میلیون ها نفر را به دام انداخته است. از سال 2022 تا کنون، بیش از 10.5 میلیون نفر در منطقه تحت تأثیر سوء تغذیه قرار گرفته اند. فاجعه ای برای چهار میلیون نفرکه به دلیل جنگ و تغییرات آب و هوایی آواره شده اند. بیش از 80 درصد از جمعیت منطقه ساحل از کشاورزی زندگی می کنند. اگر آواره شوند، دسترسی به زمین و معیشت خود را از دست می دهند و در نتیجه در برابر ناامنی غذایی آسیب پذیرتر میشوند. در مواجهه با منابع رو به کاهش، بسیاری از آنها باید آب، غذا و زمین را با مردم محلی که در حال حاضر با کمبود شدید مواد غذایی مواجه هستند، به اشتراک بگذارند. مادرانی که خود دچار سوء تغذیه هستند از عهده تغذیه کودکان خود بر نمی آیند.

هائیتی

بیش از سه میلیون نفر در هائیتی به دلیل خشونت‌های مسلحانه مداوم، ناآرامی‌های داخلی و شیوع مجدد وبا، به کمک فوری بشردوستانه نیاز دارند. درگیری های مسلحانه بین باندها یا با پلیس هر روز بیشتر و بیشتر می شود. در مواجهه با خشونت‌های مسلحانه، مردم جرأت نمی‌کنند به دنبال غذا یا درمان پزشکی بروند. بیمارستان‌ها به سختی کار می‌کنند و به دلیل وضعیت امنیتی بسیار مخاطره‌آمیز، مردم درترس دائمی به ‌ویژه در پورتو پرنس پایتخت، زندگی می‌کنند. دسترسی بشردوستانه به مردم در مناطقی که تحت تأثیر خشونت اسلحه قرار گرفته اند بسیاردشوار یا تقریباً غیرممکن است.

اوکراین

از حمله روسیه به اوکراین دو سال میگذرد. در هفته اول جنگ، سازمان ملل گزارش داد که بیش از یک میلیون پناهنده از اوکراین گریخته‌اند. این مقدار متعاقباً تا ۱۳ مارس به بیش از ۲٫۶ میلیون نفر افزایش یافت. به گفته سازمان ملل متحد از زمان حمله روسیه به اوکراین، هیچ نقطه‌ای در این کشور امن نبوده است. سازمان ملل در سپتامبر 2023 تعداد تلفات غیرنظامیان را بیش از ۱۰ هزار نفر اعلام کرده، اما درعین حال اظهار داشته است که تعداد واقعی تلفات “به میزان قابل توجهی” بالاتر است. برخی منابع بیش از 500 هزار تلفات از دو طرف را تخمین میزنند.

نهادهای اطلاعاتی امریکا حتی ادعا کرده اند که تلفات روسیه با حدود ۳۲۰هزار کشته و زخمی تقریبا برابر با تعداد افراد ارتش پیش از جنگ است. اوکراین میزان تلفات ارتش خود را گزارش نمی کند. در واقع میلیون‌ها نفر از مردم اوکراین برای زنده ماندن با گرمایش و آب کم در سردترین ماه‌های اخر امسال دست و پنجه نرم می کنند چرا که زیرساخت‌های کلیدی اوکراین در این جنگِ بیهوده از بین رفته اند. آسیب پذیرترین افراد از جمله کودکان، سالمندان، مجروحان و افراد دارای معلولیت، شدیدترین آسیب را دیده اند.

غزه

از زمان آغاز بمباران این منطقه بعد از حملات ۷ اکتبر حماس تا الان، دست کم ۲۰ هزار نفر در غزه توسط دولت اسرائیل کشته شده‌اند که حدود ۷۰ درصد از کشته شده گان زن و کودک هستند.

پروفسور مایکل اسپاگات، که درباره تلفات جنگ در نقاط مختلف جهان تحقیق می‌کند، می‌گوید سرعت کشتار در این جنگ «به شکل استثنایی بالا است». او درباره جنگ سال ۲۰۰۳ عراق، درگیری‌های داخلی کلمبیا، جنگ‌های جمهوری دموکراتیک کنگو و همین طور جنگ‌های قبلی اسرائیل و غزه تحقیق کرده است و می‌گوید: «در میان جنگ‌های غزه از سال ۲۰۰۸ تا الان، این جنگ از نظر تعداد کشته‌ها و همین طور کور بودن کشتارها (تفاوت قائل نشدن بین نظامیان و غیرنظامیان) بی‌سابقه است.

به دلیل تمرکز بر حملات سنگین هوایی، زمینی و توپخانه‌ای دولت اسرائیل به نوار غزه که منجر به رکوردشکنی تعداد تلفات شده است، هزاران بیمار در میان کمبود کامل کمک‌های پزشکی و کمبود سوخت، آب و مواد غذایی و بیش از ۲ هزار بیمار سرطانی حدود ۵۰ هزار بیمار قلبی عروقی، بیش از ۶۰ هزار بیمار دیابتی و حدود ۵۰ هزار زن باردار، هزاران بیمار سالخورده و بستری فاقد هرگونه مراقبت بهداشتی یا دسترسی به دارو هستند. در صورت نبود دارو، تجهیزات پزشکی و سایر ملزومات، همه بیماران در نهایت و به‌طرز دردناکی با مرگ مواجه خواهند بود. سازمان جهانی بهداشت درباره وضعیت فاجعه بار بخش بهداشت غزه اعلام کرد که این سازمان به دلیل فقدان تضمین‌های امنیتی، هنوز قادر به توزیع سوخت یا لوازم بهداشتی اولیه برای نجات جان بیمارستان‌های بزرگ در غزه نیست.

“ژرمی لورانس” سخنگوی دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل گفت کمک‌هایی که به نوار غزه می‌رسد در برابر نیازهای مردم این منطقه همچون قطره‌ای در برابر دریاست.

اینها شمه ای از فجایع انسانی و محیط زیستی است که در کره زمین در حال رخ دادن و ادامه است.

و تنها جیب شرکتهای تسلیحاتی را پر کرده است. ما انسانها همه مسئول این فجایع هستیم. تا زمانی که همه در مقابل این فجایع احساس مسئولیت نکنیم و در دنیای منتزع ذهنی خود، با بی تفاوتی از کنار آنها بگذریم، از شدت و حدت این فجایع نه تنها کم نمی شود، بلکه سیل کشتار و جنایت همچون بهمنی بزدودی دامان تک تک ما را نیز خواهد گرفت.

تا زمانی که ما انسانها به نظام سلطه/ زیر سلطه باور داریم و آنرا ضروری میدانیم و در جبهه سلطه گر منافع خود را در نظر گرفته و چشم خود را بر درد و رنج و محنت دیگران بسته ایم، همان بیت شفاف و صریح و بی نیاز از تفسیر و مصلحت سنجی  سعدی در مورد ما صدق خواهد کرد:

تو کز محنت دیگران بی غمی

نشاید که نامت نهند آدمی

و اگر مایلیم در جرگه آدمها، آنهم آدمهایی با وجدان و مسئول و با اخلاق و با شرف قرار داشته باشیم، نیازمند تصحیح اصل راهنمای خود هستیم. این تغییر اصل راهنما از “اصل شمردن قدرت و تبعیض ” به باور به یگانگی و حقوق یکسان انسانها و اصل شمردن آن حقوق ” در من و شما است که  بایستی رخ دهد.

این تغییر در لحظه نیز ممکن است و نیازمند گردش فصول نیست.

باور به یکسانی و ذاتی بودن حقوق همه انسانها صرفنظر از خاستگاه اجتماعی، مکان تولد، جنسیت، باور و عقیده و زبان و … باعث می شود وجدان بیدار ما انسانها  نسبت به هر درگیری و جنگی بی تفاوت نماند و بتواند با حضورفعال و بیدار در صحنه  سیاسی، اجتماعی، فرهنگی محیط خود، زمینه رخ دادن چنین جنگهایی را از بین ببرد. وقتی وجدان جهانی بپذیرد که با بقیه انسانها هم ریشه و هم سرنوشت است، در آباد سازی جهان و ممکن کردن زیست در زمینی پرعدالت، هیچ مانعی نخواهد شناخت.

تغییرات کوچک، ما را برای تغییرات بزرگ آماده می سازند. یک مثال ساده اهمیت این تغییرات در سطح فرد که منجر به تغییرات بزرگ در سطح جمع می شود را خاطر نشان می سازد.

بودجه سالانه سازمان پزشکان بدون مرز به مثابه یک سازمان مردم نهاد که به کمکهای انسان دوستانه در مناطق جنگ زده و کشورهای در حال توسعه که با خطر بیماری های بومی مواجه هستند، می پردازند، 400 هزار دلار برآورد شده است. در آلمان تنها در شب 31 دسامبر 2023 در آستانه سال نو، مبلغ 180 میلیون یورو برابر با نیمی از بودجه سالانه این سازمان پودر شده و در جریان آتش بازی شب سال نو به هوا میرود. با تلف کردن این میزان پول آنهم در ظرف چند ساعت امکان کاستن از رنج و درد میلیونها نفر انسان نیز نابود می گردد.

و میدانیم که بزرگترین تغییرات زمانی رخ میدهند که انسانها نگذارند دولتها قیم آنها در براه اندازی جنگ و خشونت سازمان یافته و سرپا نگاه داشتن نظام سلطه- زیر سلطه شوند. تصدی زندگی و محتوای آن را خود بدست بگیرند.

فراموش نکنیم که همه ما انسانها، حتی همه کسانی که به تغییر در ابتدای شروع سال باور دارند، (چه سال نو میلادی ، چه نوروز و چه سال نو قمری)  قادریم در هر لحظه که اراده کنیم افکار نو، فرصتهای نو، آرزوهای نو، چشم اندازهای نو، امیدهای نو و شروعی نو را تجربه کنیم. آن جشنی شایسته است و انسجام اجتماعی جهانی را پدید می آورد که آلوده به خون و رنج و محنت دیگری نباشد.

تردید نکنیم که تغییر زیست درجهنمی که اکنون در آن بسر میبریم به زیست در بهشت دست یافتنی تنها بدست و اراده ما انسانها و در همین کره خاکی ممکن است.